Хисаметдин ИСМӘГЫЙЛЕВ. Калымчы Җәүдәт. Повесть (11)

(Дәвамы.)

Мин, көтелмәгән сораудан аптырап, берчә каушап,

телемне чак әйләндереп:

— Әйе, — дип әйтә алдым.

Күрәсең, әбием дә яшь чагын искә төшереп:

— Әй… тормыш. Безнең дә яшь чаклар бар иде, — дип

уфтанып алды. Һәм җай гына баягы сөйләшкән көйгә

дәвам итте: — Син, олан, юкка Сәгыйдәне бимазалап

йөрисең. Үзең ипле генә кешенең баласы күренәсең.

Уйлап кара әле, торырга урының да юк бит, балам.

Тәүдә шуны хәстәрләр идең. Апаңның да берсеннән-

берсе аяксыз да күтсез дүрт бала. Аларны да карап

үстерешергә, ярдәм итәргә кирәк. Юк уй белән, балам,

юк уй белән йөрисең. Ни эшлисең бит, язмышка буй-

сынырга кирәк, ничек кенә газаплы, ничек кенә кыен

булса да, — дип, әбием җайлап кына тезә дә тезә. Әллә

миңа сөйли, әллә үз алдына сөйләнә. — Бер мәхәббәт

белән генә яшәп булмый бит. Ул, өйләнешкәч, олан,

ябынырга юрганы да кирәк, ашарга ашың булса, аны

ашар өчен кашык-тәлинкәсенә кадәр кирәк. Ә синең

нәрсәң бар? — дип, шундый җай гына, үзәккә үтәрлек

тавыш белән суза бит әй, бу. Мин дә, җаен туры ките-

реп, әбием тын алган арада, әби көенә чамалабрак:

— Авылда әле өем бар, торырлык. Мал-туар да бар.

Үзем колхозда эшлим. Акчасы да ару гына төшә. Яңа

карагай өй дә салырга исәп бар, — дигән булам.

— Анысы, өең булуы әйбәт. Йорт-җиһазсыз булмый

тормыш көткәндә. Тик, улым, без бердәнбер кызыбыз-

ны андый еракка җибәрмибез. Ул шушы кышлакның

аргы төбәгендә яшәгән бик ипле кешеләрнең улла-

рына ярәшелгән. Үзебезнең татарлар. Укып беткәнен

генә көтәбез. Иншалла, киләсе язга укып бетә кызы-

быз.

Шулай әби белән сөйләшеп утырабыз әй. Әби үз

фикерләрен, өй эчендәге хәбәрләрне сөйли. Мин дә

үземнең лаеклы кияү икәнлегемне исбатларга чама-

лыйм. Тик әбинең кире каккысыз дәлилләренә очрап,

минем исбатлауларым йока пыяла кебек челпәрәмә

килеп ватыла торалар. Мине бик акыллы-акыллы итеп

үз урыныма утырта да куя. Шуңа да җен ачуларым

килә.

— Яратуың әйбәт. Анысы синең файдага. Тик менә

синең бит нәсел-нәсәбеңне, туган-тумачаңны белми-

без, балам. Синең бит монда апаңнан башка кемең

бар? Беркемең юк, ә монда туган-тумачасыз яшәве

бик авыр. Бигрәк тә синең кебек яңа килгән кешегә.

Укуың да чамалы. Әнә, безнең гаиләдә Вахит кияү дә

— укыган, Рәхимә кызым да, Аллага шөкер, вакытында

укыды. Менә Сәгыйдә оныгым да укып чыга, Аллаһы

боерса, — дип әйтеп ташламасынмы.

Мин кайныйм. Бигрәк тә карчыкның Рәхимәмне

Сәгыйдә диюенә. Болар барысы да сүз куешканнар

дип уйлыйм. Минем йомшак җирем — укуыма кагылуы

— монысы инде чиктән ашкан нәрсә. Әйе, уку ягыннан

безнең чамалырак анысы. Бу сүзләре боларның кыз-

ларын укыту өчен исемнәрен алыштырып Әфганстан

хәтле Әфганстаннан монда — Үзбәкстанга чыгуларын

исемә төшереп җибәрде. Безнең нәсел укудан бик

алдыра алмаса да, эш ягыннан укыганнарны биш тап-

кыр бөкләп салабыз. Һәм укыганнардан бер дә ким

яшәмибез. Эш ягыннан безнең фамилия җен белән

бер, ару-талуны белмибез һәм башлаган эшне ярты

юлда калдырган юк. Әбинең уку турында төртелеп

алуы минем йөрәккә ук булып кадалды. «Беткән баш

беткән, кызларын барыбер миңа бирмәячәкләр.

Булмаса, куркытып, нервыларын какшатып булса да

алыйм әле!» дигән ниндидер бер кыргый, явыз уй кил-

де. Аннан да бигрәк, күңелемнең иң тирән, иң караңгы

почмагында «әллә шулай итсәм, боларны сындырып

булмасмы» дигән бик бәләкәй генә ышаныч та ята бит

әле, шайтан алгыры. Тоттым да:

— Әйе, әби, бик матур сөйләдегез. Ә бит теге якта,

ягьни Әфганстанда сез анда юк идегез, анысы дөрес.

Кызыгыз — Сәгыйдә, ә оныгыгыз Рәхимә исемле иде.

Нинди матур итеп, татарчаны күптән оныткан булып

кыландылар алар, — дип, әбинең үзе кебек сузып,

әкрен генә сөйләп алып киттем. — Ә бит Рәхимәнең

исемен Сәгыйдә апаның мәрхүмә булган сеңлесе

хөрмәтенә кушканнар. Әле килеп, нинди матур итеп

алдашып утырасыз. Әби кешегә килешми, бер дә

килешми. Җитмәсә, Коръән аятьләре, догалар укы-

ган булып, амин тотып бит сыпырасыз. Мине белми

дисезме? Барысын да беләм. Рәхимә белән Сәгыйдә

апа гына мине оныткан булып кыланалар. Беләсегез

килсә, әбием, аларның теге яктагы фамилияләре

Ибраһимовлар, ә бабайның исеме Закирҗан булган,

— дигән булам. — Монда чыгып, фамилия үзгәртеп,

исем алыштыру белән кеше белмәс дидегезме? —

дим, үзем астан гына тегене күзәтәм. Белми бу бала

дип уйламасыннар. Ишеткәнем бар, чик буенда

яшәүчеләрнең туганнары теге якта да була. Шушы

хәлләр искә төшкәч, боларның Әфганстан ягыннан

чыгып йөрүләренә һичнинди шигем калмады. Һәм мин

дәвам итәм: — Закир бабай күптән түгел генә мәрхүм

булган. Оныгыгыз Рәхимә белән каберенә барып дога

кылган идек. Бабайның рухы сиңа сәлам әйтте, —

дип, тавышыма серле төсләр биргән булам. Тагын да

нәрсәләрдер әйтергә авызымны ача гына башлаган

идем, әбием бөтен гәүдәсе белән борылды да, тәүге

тапкыр күргәндәй, миңа текәлде.

— Кем, кем дисең, улым?

Бераз шикләнеп һәм икеләнә биребрәк:

— Ибраһимов Закирҗан бабай рухы сәлам әйтте, —

дим.

Шушы сүзләрдән соң әби бер аклы-күкле булып,

бер бурлаттай кызарып китте дә урындыкка бөтенләй

сузылып ук төште. Сизеп торам, арттырыбрак

җибәрдем шикелле. Әбием күм-күк иреннәрен берчә

ачып нәрсәдер әйтергә әйтә, берчә тирән-тирән итеп

тын алырга чамалый.

Коелып төштем, чөнки әбием күгәренеп катып бара.

Нишләргә дә белмим, күз алдымда җан биреп ята

түгелме? Аптырап, арыктагы су бик таза булмаса да,

учлап алып битенә сибәм. Ниһаять, күзләрен ачып

җибәрде. Мине танымый, танымый гына түгел, мине

күрми дә, ишетми дә. Чак башыма барып җитте: «ашы-

гыч ярдәм» чакырырга кирәк, дип уйлыйм. Бүтән чак-

ны урам тутырып миңа комачаулап чым-чыкыр йөргән

бала-чагалар да әллә кайда кереп беткән. Урамда

берәрсе күренсә, ичмаса. Таныш капканы шакырга,

дөбердәтергә тотындым. Юк, ачмыйлар. Ниһаять,

көттереп кенә Рәхимә капка төбенә килде:

— Кем анда? Нигә шул кадәр капка ватардай итеп

дөбердисез?

Мин, тотлыга-тотлыга:

— Рәхимә, ач капканы. Әбинең хәле харап! Ярдәм

күрсәтмәсәң, үләргә мөмкин! — дим.

Рәхимә капканы чак кына ача бирде.

— Инде нәрсә уйлап таптың? Әйттеләр бит сиңа,

башкача килеп йөрмә дип! — Һәм чиксез тирән сих-

ри күзләре белән усал итеп яндырып бер карады да

капканы шап ябып та куйды. Тагы дөбердәтәм, бикләп

куймасын дип, капканы этәрәм, Рәхимә капкадан ба-

шын тыгып карады да, картәнисен күреп, йөгерә-

атлый безнең кырга килеп җитте. Агарынып, каушап

китте.

— Тизрәк, тизрәк өйгә алып керергә, тыныч урын-

га яткырырга кирәк, — ди. Күп уйлап тормадым, ки-

беп, бала-чага авырлыгында гына калган әбине

җиңел генә күтәреп алдым да өйгә атладым. Рәхимә

минем янәшәдән, әбинең башы салынып төшмәсен

дип, ярдәмләшеп бара. Рәхимәнең тән җылысын си-

зеп, аның чәчләренең битемне кытыклавы ләззәтенә

күмеләм.

Әбине өйнең бер бүлмәсендәге агач караватка са-

лабыз. Рәхимә тиз-тиз генә кан тамырына укол салды.

Йөрәген тыңлап, кан басымын үлчәде. Мине әби янын-

да калдырып, күршеләргә кереп «ашыгыч ярдәм»гә

шылтыратырга да өлгерде.

Ул үзе елый, үзе, ярым пышылдап: «Картәнием,

берүк үлә күрмә инде, безне ташлап китмә!»– дип ка-

батлый. Калакта ниндидер таблеткалар изеп, салкын

чәй белән әбигә йоттырырга чамалыйбыз. Әби чәчәп

җибәрде. Шуннан соң гына аның йөзләренә җайлап

кызыллык йөгерә башлады, кипкән иреннәрен ялап

куйды. Мин барып тәрәзәне ачып куйдым. Саф һава

керсен. Башта берсеннән-берсе буталчык уйлар…

Әбинең тын алулары тигезләшкәч, мин дә тынычла-

нам. Йоклый, ахры.

Мин Рәхимәнең чәчләренең исен, ул чәчләрнең би-

темне иркәләвен исемә төшереп, хисләремә исереп,

каршыда утырган кызны күзләрем белән йотлыгып

эчәм. Әйтерсең дә кайнар чүлдә адашып, сусызлык-

тан үлеп барганда бик тәмле, саф, салкын суга юлык-

кан мөсафирмын. Тыела алмыйм, күзләремне аңардан

аерып алырга ихтыярым җитми. Һәм мин карашымны

аңардан алырга теләмим дә. Рәхимә дә моны сиз-

де шикелле, утырган урыныннан торып ук китте, юк

нәрсәгә абына. Әби тирәли әле монысын, әле теге-

сен эшләп йөргән була. Түземе беттеме, янымнан

үтешли борылып, өздереп тутырып карап, кызарына-

кызарына:

— Кешене бу кадәр тишеп күзәтү, бу кадәр текәлеп

карау — тәрбиясезлек билгесе, — диде һәм, озын

керфекләрен җилпеп, карашын идәнгә төбәп, икенче

бүлмәгә чыгып китте. Аның шулай тутырып каравын-

нан йөрәгем җилкенеп еш-еш тибә. Башыма шаулап

кан йөгерә. Текәлеп карамаска тырышсам да, үзем

яшертен-яшертен генә аны күзәтәм. Ул минем һаман

күзәткәнне сизеп, усал-усал, шелтәле карашларын

миңа аткалый. Болай ул тагы да ымсындыргыч, тагы

да серле, матур.

(Дәвамы бар.)

Фото: Freepik.