Тәнзилә ИСӘНБИРДИНА. Кичке давыл. Хикәя (2)

(Ахыры.)

Күңелемә ошады. Озакка суз-
мый, өйләндем дә куйдым. Аңа
бары унсигез яшь иде. Үзем район
үзәгенә йөреп эшлим, ара кырык
чакрым, ә Лиза авылда инәй янын-
да. Иртән сәгать биштә китәм, төн
уртасында кайтам.
Яшь чак, кызу чак. Арага кеше
сүзе керде. Үпкәләшүләр китте.
Авылның бер егете гел безнең
капка төбенә килеп, гармунда уйный,
дип, сүз ишеттерделәр. Минем
кытыкка тиде бу сүз. Әле уйлыйм,
теге егетне бер тотып бәргәлисе
булган, шуның белән эш тә бетәр
иде кебек. Алай гына да түгелдер
инде, минем Лизага игътибарым
да җитмәгәндер. Юктан гына гауга
чыкты. Лиза үзләренә кайтып китте.
Әле ярашырбыз, дигән өмет
сүнмәгән иде. Эштән соң авылга
түгел, туры аларга барып йөрдем.
Шулай бер ел ни аерым, ни бергә
түгел яшәлде. Торырга төпле урын
булмагач, үзем эшләгән җиргә алып
килә алмадым.
Әнә шул вакыт юлымда Бикә оч-
рады. Эш урыныбыз да бер тирәдә.
Күзләре ут кебек, үткер, бер бала-
лы тол хатын. Юл уңае, дип, бер-
вакыт аны үзләренең районына,
авылларына да утыртып алып бар-
дым. Кайтышлый Лиза янына тук-
талдым. Лиза мине озата чыкканда,
кабинада утырган Бикәне күрде.
Белмим, ни уйлагандыр. Эштән соң
Лиза янына килергә сүз биреп, юлга
кузгалдым. Юлда кайтканда Бикә
миңа сорау арты сорау яудырды.
Мин беркатлы, ачылып киткәнмен.
Шул көнне ул үзләренә чәй эчәргә
чакырды. Кич, эштән соң икетуган
абыем белән икәү аңа кереп чыгар-
га булдык. Өстәлгә тәмле ризыклар
куйды. Шәраб чыгарды. “Кайда
егыласымны белсәм, салам түшәп
куяр идем”, – дигән бит берәү. Миңа
салам түгел, йомшак түшәк тиде.
Шул килүдән, “рәхәт дөнья шушы
була икән”, дип, Бикә янында кал-
дым. Тәмле азык, йомшак урын,
яшәргә аерым бүлмә. Иртәгәсен
күчеп үк килдем. Лиза янына башка
бармадым.
Соңгы тапкыр судта очраш-
тык. Әйтерсең дә бөтенләй чит,
ят кешеләрбез... Сөйләшү түгел,

Лиза миңа күтәрелеп тә карамады.
Мин дә сүз катмадым. Әллә ничек,
күңелдә бик авыр тойгы калды.
Менә шулай тәмамланды безнең
башланып та өлгермәгән тормыш юлы.
Бикә янында мин үземне фәрештә
куенына кергән кебек тойдым. Нәкъ
бер ел. Уртак кызыбыз – Ләйсәнебез
туды. Ә аннан давыллы-җилле, кар-
лы-бозлы яңгырлы еллары белән
мәшәкатьләр бөтереп алды. Тор-
мыш йомгагы бер чорналып, бер
чуалып алга тәгәрәде.
Гомер үтте. Оныттым дигән Ли-
заны искә төшердем. Бер күреп
сөйләшәсем, хәлен беләсем килде.
Ничәмә еллар аның хакында берни
белешмәдем бит. Ара байтак. Җае
да чыкмады. Әллә Аллаһ Тәгалә
ишетте, очраклы рәвештә бер та-
нышларда Корьән ашында очраш-
тык. Ялгызы килгән иде (соңыннан
белдем, тормыш юлдашы мәрхүм
булган). Унбиш минутлап сөйләшеп
тору бәхете тиде. Күңелем тыныч-
ланды. Төс-кыяфәтенә караганда,
бәхетсезгә охшамаган иде. Бер
кызым барлыгын әйттем. “Ул яктан
мин баерак, минеке өчәү”, – диде.

Лиза
Лиза Салихны көтте, ә ул килмәде.
Килеренә тәмам өметен өзгәч, Лиза
аерылырга гариза язды. Судта әллә
ни сораулар биреп тә тормадылар.
Кул тегермәне кебек, тере бодайны
салдылар да, ярмага әйләндереп,
ярып та чыгардылар. Бетте китте.
Лиза үзен иң бәхетсез бер җан иясе
итеп тойды, йөрәге сулкылдады. Ә
яшәргә кирәк.
Әнисенең бертуган сеңлесе
Лизаны үз канаты астына алды.
Шәһәргә, үзләренә алып, укырга
урнаштырды. Өч ел дигәндә техни-
кум тәмамлап, ул үз районнарына
эшкә кайтып урнашты. Һәркемнең
бәхетсезлеге дә, бәхете дә үзенә
язылган диләр бит. Үзе кебек яралы
язмышлы кешене очратты ул.
Хәбир исемле иде ир. Авырлы ха-
тыны юл фаҗигасендә һәлак бул-
ган. Үзе авариядан соң бер аякка
аксаграк булып калган. Тормыш
кордылар. Бер-бер артлы кызлары
туды. Хәбир озак еллар универмаг
директоры булып хезмәт сала. Ә
Лиза аның кул астында җил-яңгыр
тими эшләп йөри.
Гомер озынлыгын бер саплам
җеп белән чагыштырып була-
дыр. Ә шул кыска гына гомер юлы
күпме хәл-вакыйгаларны үз эченә
җыйган!.. Һәр мизгелнең кояшы да
үзенчә җылыта, җиле дә төрлечә
исә. Җилләр дә гел йомшак кына
иркәләп исми. Җанны өшеткән бу-
раннары, давыллары да бар шул
аның.
Салихны да язмышның давыллы
җилләре урап узмады. Тормышла-
ры җайланып, тыныч кына яшәп ят-
канда Бикәсен югалтты. Авыр, бик
авыр кичерде ул бу югалтуны. Ярый
әле, кызлары кайтып торды. Зәлия
дә һәрдаим хәл белешеп, күңеленә
җылылык бирергә тырышып шыл-
тыратып торды.
Тормыш юлында булган төрле
аңлашылмаучанлыклар чүп кенә
кебек тоела аңа хәзер. Язмыш алга
тагы нинди сынаулар язып куйган-
дыр. Билгесез. Иң курыкканы – ял-
гызлык.
Бикәнең вафатына бер ел үткәч,
башына килгән бер уй миен борау-
лады: Лиза! Башын иеп барса, ни
әйтер? Яшьлек ялгышы өчен гафу
үтенәсе иде. Гафу итмәс шул. Мин
бит аның язмышында бер кара
ямау булдым. Ах уйлар, өметләр...
Нишләргә?
Тәвәккәлләде. Танышлары аша
адресын алды.
Аны берчә аптырап, сораулы караш
белән каршылады Лиза. Пөхтә
генә җыештырылган фатир. Чәй та-
быны әзерләде. Салих сүзне каян
башларга белми утырганда Лиза
өстәлгә альбом китереп куйды.
– Менә монысы – минем тор-
мыш иптәшем, болары – минем
кызларым. Монысы – олы кызым,
Ләйсәнем. Мәскәүдә яшиләр. Ике
кызлары бар.
– Бәй, минем дә кызым Ләйсән
исемле бит. Ике уллары бар.
Фотога карап Салих өнсез калды.
Нәрсә бу, әллә төшме?..

Ләйсән
Унтугыз яшьлек ялгыз хатын,
ә йөрәк астында – бала. Үзе дә
өч яшьтән үги әти янында “ияреп
килгән бала” исеме белән үсте ул.
Аңа ярты яшь булганда, үз әтисе
азып-тузып, күрше авылдагы бер
тол хатынга чыгып киткән. Ул да
әнисенең язмышын кабатлый
түгелме? Шуңа да аның уйлары
баладан котылу турында чуалды.
Моңа әнисе каршы төште: “Тор-
мышка чыгарсың, үзем исән чакта
баланы үзем үстерермен”, – дип
үгетләде.

Вакыты җиткәч, үзе кебек ап-ак
йөзле, Салих кебек чем-кара күзле,
кара кашлы кыз бала дөньяга аваз
салды. Ул тугач, Лизаның күңеленә
ниндидер тынычлык, горурлык
тойгысы урнашкандай булды. Ә
Салихка баласының туганын да,
булганын да белдермәде. Белмәве
хәерлерәк, дип санады.
– Минем Ләйсәнем – ул синең дә
кызың. Мин теге вакытта, авырга ка-
луым хакында әйтермен, дип, сине
көттем, ә син суга төшкән кебек
югалдың. Ул вакытлар, куркыныч
төш кебек, байтак еллар истән чык-
мады. Хәзер бар да үтте инде. Сиңа
үпкә тотмыйм. Тормыш юлдашым
Хәбир белән без бик матур яшәдек.
Юксынам. Синең белән яшәлгән
(шулай атап булса) бер елны төш
дип тә әйтеп булмас, саташу гына
булды ул бугай...
Салих нинди уй-ниятләр белән
килгәнен дә онытты, аңы томаланып
киткәндәй булды. Ишетәселәре,
күрәселәре күп икән әле. Ул берен-
че кабат Бикәгә барган көнен исенә
төшерде. Бергә барган икетуган
абыйсы да инде күптән мәрхүм.
Язмышына сәбәпче булган, әчесе
барлык гомеренә җиткән шәрабны
гаепләргәме? Яшь кенә кыз баланы
хатын итеп алып, аны бәхетле итә
алмавын язмышка сылтаргамы? Ә
Бикә?.. Ул үз тормышын кайгырткан.
Аның ни гаебе? Үзең муенсыз булгач.
Ә үзе бәхетле була алдымы?
Үкенүләр җанын телсә дә, ким-хур
булмаска, сер бирмәскә тырышып
яшәлде. Ярлылыкта ятим үскән
кеше өчен җыйган дөньясы да, тап-
кан малы да сөендерә кебек иде.
Тормыш әнә ничек һәм кайчан ки-
тереп сукты – кулыңнан эш китеп,
картлык якаңа ябышкач. Күңел ты-
нычлыгын алды.
* * *
Их, көз... Табигатьнең уйларга,
моңнарга салган бер мәле. Һәр
көне, хәтта сәгате белән үзгәрүчән
һавасы, төрле төсләргә буял-
ган агач-куаклары, буа-күлләрдә
каңгылдашкан казлары, бакыл-
дашкан үрдәкләре, чылбырга тезелгәндәй
очып узган кыр казлары,
яшен-күкрәүләрсез яңгырлары,
иртәнге салкынча чыклары белән
елның башка мизгелләреннән ае-
рылып тора ул. Инде җәйге кичтә
сайраган чикерткәләр яфрак асты-
на посып йокыга талган, куаклар-
да кош оялары бушап калган, бал
кортлары да, умартаның иң түрендә
җайлап урын алган да, тыныч кына
кышны көтә. Бер битне салкынча
җил сыйпап узса, икенче битне тый-
нак кына елмаеп, көзге кояш сөеп
киткәли. Кояшның саргылт нурла-
рына үрмәкүчләр пәрәвезләрен
сузып куйган. Иртәнге чыклар, шул
пәрәвезләргә кунып, бәллүр кебек
ялтырый, алар моңлы бер көй
чирткәндәй тирбәлеп тора.
Өлкәннәрнең дә гомер итмеше
көзгә охшаш. Юкка гына картлык
чорын гомер көзе белән чагыш-
тырмыйлар. Ләкин кемнәрнедер
картлыгында тынычлык түгел, җил-
давыллар көтә.
– Менә шулай, – дип язды Салих.
– Әлеге вакытта уйларым давыллы
буранда. Ләйсәннең фотосын кулы-
ма алгач та йөрәгем әллә нишләп
китте. Минем бертуган апам Сәлмә
дип торам. Шулкадәр дә охшар икән,
нәкъ аның яшь чагы. Ләйсәнемне,
оныкларымны бер күрү бәхете тисә,
башка берни өмет итмим. Булганы
булган инде. Үкенүдән хәзер файда
юк. Менә шундый хәлләр, дускаем.
Иртән көн җилсез булса да, кичкә
давыллар чыгу ихтималы да бар
икән...
– Әйе-е, Салих, сериаллар читтә
торсын... Алдагысы хәерле булсын,
дип теләргә инде, – дип җаваплады
Зәлия.

Фото: freepik.