Фәнзәлия МӘСНӘВИЕВА. Миңа бернәрсә дә кирәкми. Хикәя. (Башы)

Соңгы вакытта чирләштереп торды шул. Ябыкты, тәне иттән төште. Яше дә байтак булгач, бу үзгәрешләрне бер дә яхшыга юрамадылар. Тик үзенең генә хәлен бөтенләй өметсезгә чыгарасы килмәде. Ябыга төшкәненә дә игътибар бирмәде.

– Ит кунак кына ул, – дип уйлады.

Чире кай төштә икәнен төгәл генә әйтә алмый, мәгәр йөрәк чәнечә инде. Хәлен алып авырта. Менә әле соңгы авыраеп киткәнендә ничә көн тамагына ризык бармады, авызы тәм тоймый. Ашый алмагач, ашказанында да бар микән? Авыртынгач йокы юк. Ялгыз кеше төнен үлеп китүдән куркып та йоклый алмый инде.

Хәл белергә килгән улы аны тәмам түшәктә күрде.

– Бәйрәм арасы, ныклап авыраеп китсәң, нишләп ятарсың берүзең, – дип, үзләренә алып китәргә булды.

Өен ягарга, тавыкларын карарга әйтеп тормадылар. Улы:

– Бер арада үзем килеп әйләнермен әле, – диде.

Белгәндәй тавыкларына коры бодайны ялгыш тутырып салган иде. Бүрәнә арасыннан көрт кереп тора–сусасалар, шуны чукырлар.

Улы гаиләсе белән район үзәгендә яши. Аллага шөкер, гаиләле, балалары бар. Хәзер гаиләсез, дуадак каз сыман йөргән ир-ат күп. Кызлары – үзләре күптән дәү әни, тик менә торган урыннары гына җир читендә. Аныкылар, шөкер, барысы да башлы-күзле. Ялгызлык язмасын беркемгә дә.

Улын башкача мәшәкатьләп торасы булмасын дип, утырып китәргә җыенды. Алмашка җиңелчә кием-салымын капчыгына тутырды. Гәүдәсе күренеп кечерәйгән ананы улы җитәкләп алды. Капка төбенә үк терәтеп туктатылган машинага чыгып утырдылар.

Кыен иде. Нәрсә дисен? Картлык. Бар кеше бәйрәм итәргә әзерләнгәндә, әнә улы, гаиләсен калдырып, аның артыннан йөри. Ирексездән, күкрәген ярып, ыңгырашулы-уфтанулы аваз чыкты.

– Авыртамы? – диде улы, аңа борылып.

– Авырта да. Сезне дә җәфалыйм бит әле менә.

– Җәфаламыйсың. Ял көннәре, эшкә барасы юк. Дәваханәгә дә кереп чыгабыз әле.

Карчык үзенең табибларга, шәфкать туташларына тудырасы мәшәкатен уйлап каршы килмәкче иде, тыелды. Улы үзенчә эшләячәк иде. Аннан күренсәләр дә ярый инде. Чыкмаган җанда өмет бар, дигәндәй, барыбер кара җир астына кереп ятасы килми икән шул. Быел ятып чыкты әле ул район үзәгендәге дәваханәдә. Файдасы тиде бугай, яман ару йөрде шуннан соң. Кайчан ятканын гына төгәл исенә төшерә алмады. Бәрәңге алган вакытта булмады микән?

Карадылар, тыңладылар, йөрәген яздырдылар да:

– Әби, кереп ятасыңмы әллә? – диделәр.

Гаҗәп, авылда әле генә дәваханәдә урын юк, беркемне дә салмыйлар икән дип тордылар ласа. Үзе дә теге вакытта бик авырлык белән генә эләкте. Күршеләренең кече улы районда зур бай. Сүзе кайда да үтемле икән, ул булышты.

Әле ни, үзләре әйткәч, сиксәнгә табан барган кортканы дәвалыйбыз дип торганда, ничек каршы киләсең? Кыймады. Шул арада килене килеп җитте, терапия бүлегенә урнаштырып йөрде.

…Яңа ел килеп җиткән дип тормаганнар, палаталарда кешеләр бар иде. Авыру бәйрәмнәрне карап тормый шул, үзенчә эшли. Болар да бәйрәмдә дәваханәдә ятасы язмышлары белән килешкәннәр ахыры. Башта карчыкны бер палатада да кабул итәселәре килмәде. Үзләре бер-беренә ияләшеп, бер калыпка кереп алганнар күрәсең.

– Бездә болай да кеше күп, әнә күршедә икәү генә ята, – дигән булдылар әвәлге кергәнендә.

Болары исә:

– Күрше бүлмәдә үзегез кебек өлкән яшьтәгеләр. Алар белән җайлырак булыр, – дигәннәр иде дә… Килене усалланып алды.

– Анда керергә дигән идек, монда җибәрделәр. Олы кеше белән палатадан палатага йөрибезмени хәзер, – диде. Шуннан болары сүзләрен кире алган сыман булды. Әллә, кем белә, бәлки чынлап та олы кешегә үз тиңнәре белән рәхәтрәк булыр дигәннәрдер. Уйларында тарсыну галәмәте бөтенләй булмагандыр. Карчыкның үзенә генә шулай тоелгандыр. Ул сүз көрәштергәнне эндәшми генә тыңлап торды. Катышмады. Аннан:

– Минем алай бер зыяным да юк, – дип кенә куйды.

Өстендә чәчәкле ситса күлмәк, жимпере җылы гына. Иягеннән уратып, почмаклап бәйләгән яулыгы башыннан төшкәне юк. Калын гамашы өстеннән ак оекбашлар, алар пычранмасынга носкилар кигән. Кып итеп торган кортка, беркемгә бер мәшәкате юк. Караватка менеп ятса, юка гына калган гәүдәсе сизелми дә, әллә кеше бар, әллә юк.

«Бер зыяным да юк», – дигән иде, бик дөрес.

Яңа елга да озак калмый, караңгы күптән төште. Юк, юк, килене ризасызлык билгесе сиздермәде, кайтып китәргә дә ашыкмады. Урнаштырды. Ап-ак урын җәймәләрен җайлап җәйде. Салкын түгелме, дип хәстәрләнде.

– Килеп йөрмәгез инде башкача. Миңа бернәрсә дә кирәкми. Ашыйсым да, эчәсем дә килми, – диде ул, киленен рәхмәтләр әйтеп озатып калганда.

Үзе дә килен булган кешедер, палатадагы хатыннарның яшьрәге аныкын озатканда, кичке бәйрәмнән соң бик иртә кузгалып булмасын күзаллап:

– Иртәгә соңрак кына килсәгез дә була. Монда ашаталар, – дип калды.

Кан басымын үлчәгәч, прием покойда дару биргәннәр иде, шул исенә төште. Бар кесәләрен актарып, кечтек кенә төймәне эзләп тапты да кабып куйды.

Пимасын салып утырган иде. Хатыннарның берсе каяндыр табып тәпечкәләр китереп бирде, аннан савыт-саба хәстәрләде, карчыкның чынаягына кичке аштан калган салкын чәен бүлеп салды. Үзләре дә яңа гына кергәннәр, чәй кайнатыр нәрсәләр юнәйтмәгәннәрдер ахыры. Бәлки, чәйләр кайнатып йөрерлек хәлләре дә булмагандыр. Әйе, йөрерлек булсалар, дәваханәгә кереп ятмаслар иде әле.

Әллә даруның сихәте тиде, әллә айларга сузылган ялгызлыктан соң, ачык йөзле, ярдәмчел бу хатыннар янына килеп керүдән, авыру белән көрәшү хөкемендәгеләр белән үзен тиң тоюдан карчык җиңеләеп киткәндәй булды. Чир бер аңарда гына түгел. Чир белән бәла-каза агач башыннан йөрми, кеше башыннан йөри.

Шундый уйлар үтте күңеленнән. Аннан сөйләшүләргә колак салды, палатадашлары белән кызыксына калды. Битарафмын дисәң дә, вакыйгалар агышына керергә туры килә, чөнки хәзер теге кесә телефоны дигән галәмәт белән туктаусыз сөйләшәләр бит. Аңа да читтәге улы алып биргән иде шуны. Алар шалтыратканда кай төшенә басарга икәнен дә өйрәтте. Тавышы ишетелсә, кулына ала, эндәшкәннәренә җавап бирә, тик үзе башлап сөйләшергә булдыра алмый. Шалтыратыр сәбәбе дә чыккан кебек түгел.

Хатыннарның яшьрәк күренгәне телофонын куярга да өлгерми. Әле берсе шалтырата, әле икенчесе. Бик кирәкле кеше микән, барысы да гаҗәпләнә, борчыла аның дәваханәгә кергәненә. И өзеләләр инде Яңа елда өйдә булмыйсың дип. Чир бәйрәмгә карап тормый шул, язмышка язылганны кабул итәргә тиешсең. Язмышның да үз законы, үз планы дигәндәй.

Йөрәге бәләкәйдән таза булмаган бу хатынның. Авылда тормыш арбасына бер җигелгәч, тартырга кирәк. Чирлемен дип бот күтәреп ятып булмый. Мал-туары ишле, сөтен-маен сатып, тишек-тошык ямый инде. Алай эшнең җайлысын тапкан, басудагыларга ашарга пешерә. Кышка кергәч бөтенләй җиңелгә кала, идарә тирәсендә вак-төяк йомыш кына үти. Тик ире атналап читтә эшләп йөргәч, мал карау берүзенә авырга туры килә. Авыл җирендә шулай шул: үз йортыңдагы бетмәс-төкәнмәс мәшәкать эшкә чутланмый. Гәүдәгә иммәт үзе, шуңа мескенемне «аю кебек таза» дип уйлыйлар инде. Сүз сөрешеннән шунда ук төшенде әбиегез: шофер ире ял итәргә генә кайтып йөри, бөтен авырлык хатын җилкәсендә. Өстәвенә быел сугым вакытында өзлеккән, мал эчәге юышырга йөреп салкын тидергән. Хәзер бу эшне башкарырдайлар берән-сәрән генә, ярдәм сорап килгән кемне кире борасың? Шуннан өстәлгән дә өстәлгән, бары җыелып, тәмам аяктан егылган. Монда чак өстерәлеп килеп кергән. Әйе, чынында да авылда бик кирәкле кеше икән. Юкка гына эзләмиләр үзен, тагын берәрсенә кирәге чыккандыр.

Хәзер алай телефоннан сөйләшерлек булган инде. Кызы быел мәктәпне тәмамлый икән. Аны укырга кертергә кирәк. Үзе ятимлек белән укый алмаган, бердәнберен ничек тә кеше итәргә тырышуы. Әзрәк күзе ачылгандай булгач, хатын, үзенең авыруын онытып, бәйрәмне үзләре генә каршылаячак ире белән кызы өчен борчыла башлады.

– Гранат алдыгызмы? Виноград беткән мени? Урамга да чыршы чыгарып утыртыгыз. Тышкы утны кабызып куегыз. Якты, ямьле булсын!

Хатыннарның икенчесе янына кызы килергә җыена. Анысының телефонга исе китми, артык шалтыратып бимазаламыйлар да. Барысы белән дә сөйләшеп вакыт сарыф итә торганга охшамаган. Бик тыныч, бик сабыр күренә. Балалары озак көттермәде. Икесе дә студентлар икән. Тормышта тагын бер кызы барлыгы аңлашылды. Балаларына, аннан бигрәк тә үз-үзен тотышына караганда, яше байтак булырга тиеш. Тәрбиялелеге, тотанаклылыгы, укымышлылык кыяфәтеннәнме, үзенә бер дә олы яшь бирә торган түгел.

– Син дә килдеңмени? – диде анасы, җитү, үзеннән биек булып үскән улын кочагына алып.

– Мин сакчы аңа. Үзе генә йөрергә курка, – диде тегесе апасына ымлап. Тышта күптән караңгы төшкән шул.

Кыз сумкасын бушатып сөйләнә бирде:

– Менә салат. Мантыны синең кебек, суынмасын дип, тастымалга төрдем.

Банка белән алма-чия компоты чыгарып куйды. Әнисенең хәлен сорашып, өй вакыйгаларын барлагач, кайтырга җыендылар. Болары әллә ни шаулап бәйрәм итәргә җыенмый ахыры. Хатыннарның икенчесе һаман телефонда:

– Залга матур ашъяулыкны җәйдеңме? Шкафның аскы тартмасында. Арнольдка очсызлы колбаса алдыгызмыни? Әйбәт булган. Эт елы бит, аны сөендерергә кирәк. Пилмәннәреңне тактага тезеп куй. Ананас салатына йомырка кушсаң да була. Арыдыңмы? Ярар, ял ит инде, акыллым. Үскәнем инде минем, – дип кызын үсендереп, мактап алды да, беразга тукталып калдылар. Кушылганнарны үтәп бетерергә вакыт кирәк бит.

– Өйдә булганда үзем ни мичкә каз да куя идем, – дип уфтануы белән күрсәтмә-киңәшләргә вакытлыча нокта куелды бугай.

Балаларын сөеп-кочаклап озатты да, күршеләрен сыйларга ашыкты тегесе. Әбинең дә тәлинкәсенә салат бүлеп салды, манты куйды. Куе-кызыл төстәге, ымсындырып торган компотны агызды. Гаҗәп, әби дә үтереп ачыкканын тойды. Ашамлыкларның исе дә, төсе дә ымсындырып, авыз суларын китереп тора иде. Ул ничә көнгә беренче тапкыр ашыйсы килеп, авызына ризык капты.

Салат дигәннәре, нәрсәләр салып бутаганнардыр, яшьләр шуның белән мәш килә инде, бик тәмле, аның тешсез авызына туры килгән йомшак иде. Тавык ите дә бар сыман, әчкелтем җимеш тәме дә килгән кебек. Хатыннар бу заманча ризыкның нәрсәсе җитү-җитмәвен тәфсилләп сөйли-сөйли, шулай ук яратып ашадылар. Дәваханәдәге аштан соң бу ризыклар аларга да бик тансык иде. Биредәге ризык белән генә тукланып, организмнарын чистартырга исәп тотканнар икән дә, бер генә көнгә кагыйдәдән читләшергә булдылар.

Мантыны да бик яратты әбиегез. Үзенең болай ризыклануына аптырап, сыйларны мактап туймады. Сөенә-сөенә барчасына да рәхмәтләрен яудырды. Дөнья белән алыш-бирешен өзеп, түшәккә яткан карчык яшәргә булды әле. Күрше палатадан килеп кергәннәрнең берсе белгән кешесе икән. Хәл-әхвәл сораштылар, уртак танышларын барладылар, хәзерге тормышның яшәп туймас рәхәтлегенә сөенделәр.

Дөнья тәгәрмәче алга тәгәрәде болай булгач, туктамады.

Карчыкны палатада шундук үз иттеләр. Чынлап, бер зыяны юк аның. Аягында йөри, тавыш-тыны чыкмый, йокласа – йоклый, йокламаса, әйләнгәләп, карават сиртмәсе шыгырдатмый. Шәфкать туташларыннан рәхмәтле күзен алмый. Хатыннарның яшьрәгенең хәле артык шәптән түгел әлегә, система дигәннәрен дә аңа алыштырып кына торалар. Әбиегез икенче көнне үк җиңеләеп киткәндәй булды. Ятыбрак торырга тырышкан хатынга төшке ашны алып килә, тәлинкә-җамаякларын чайкап куярга булыша. Боларын эшкә яраганына сөенгән сабыйларча, һич авырсынмый, канәгатьлек белән башкара. Дөньяга гомер буе файда эшләгән кеше ул. Хәзер генә дәрманы, кодрәте киткәч тә.

– Бальниста ятуны әйтәм… Карыйлар, рәхмәт. И-и-и бигрәк әйбәт карыйлар бит. Минем нинди файдам тигән инде, – диде ул, ап-ак урын җәймәләрен авыр эштән кан тамырлары бүртенгән, көрән төскә кергән куллары белән сыпырып.

…Ничек дөньяга рәхмәтле булмасын ул? Атасы сугыш яраларыннан вафат булып, анасы башкага кияүгә китсә дә, урамда калмады, детдом дигән упшы казанга да эләкмәде. Сугыштан соңгы юклык чоры иде. Картинәсе белән картатасына сыйды. Иркәләү, сөю күреп үсмәде дисәң дә… Әткәсенең хәлсез куллары белән аркасыннан сөеп яратканын һич онытасы түгел. Хәсрәт тоймаган вакытлары – ахирәтләре белән уйнап туйгач, җәйге кичләрдә кызарып баеган кояшка сүзсез генә карап тәмәке тарткан әтисенең как сөяктән генә тезләрендә кичке чыкта юешләнеп өшегән тәпиләрен җылытып утыруның рәхәтлекләре дә хәтерендә.

Наз теләгән сабый күңеле өчен шулар җитә иде. Ерак та түгел, урман аша гына авылда әнкәсе дә бар әле аның. Тик ул аныкы гына түгел шул инде.

– Кияү катырак безнең… – дия дә, күрше карчыклар белән сөйләшеп утырганда калган сүзләрен әйтеп бетерми картинәсе. Монысы ничек буладыр, кызга бик аңлашылып бетми. – Аналыдан анасыз үсә. Сабыйны да сыйдырса соң шунда…

Соңгы сүзләрнең үзенә кагылганын аңлый кыз, тик сиздерми. Картинәсе авызыннан әнкәсе белән үзенә кагылышлы берәр өметләндергеч сүз чыкмасмы дип тыныбрак тора да, көткәне акланмагач, чүпрәктән корылган курчаклары белән тагын да ихласрак уйнарга тотына.

– Ир-ат шулай инде. Ярар, аның каравы кызың тормышлы. Үз балалары да булгач инде. Исән булсыннар, яшәп кенә ятсыннар. Монысы сезгә сыя инде. Үзегезгә иптәш, озакламый кул арасына керә башлар, – дию белән сүз бетә.

Ә болай җылы өйдә яши, өс-башына кияргә дә бөтенләй юк түгел. Артык кашык итеп читкә тибәрмәгәннәре, хәтта, исән калганы өчен, бәләкәйдән үзен бар дөнья алдында бурычлы итеп тоя иде ул. Сабый чагындагы шушы тойгы гомер буе – үзе тормышлы булып, балалар үстергәндә, аларны инде башлы-күзле итеп туган ояларыннан озатканнан соң да югалмады. Аның өчен өстәленә килгән һәр кабым ризык, җылы өй, яңа кием гаҗәеп бүләк иде. Әле дә менә, үлем көтеп ятканнан соң ниндидер кодрәт белән болай тернәкләнеп китүенә ышанмый утыра. Ходайның үзенә шулкадәр дә мәрхәмәтле булуына шаклар ката инде.

Дәваханәгә килеп эләкмәсә, бәйрәмнәрнең болай зурланып үткәнен белмәс иде. Телефонын куймаган хатынның сөйләшкәненнән кунакларсыз, авыл җирендә үзләре өчен генә дә әзерләнгән Яңа ел табынының муллыгын чамалады. Кешеләр рәхәт итеп яши белә шул хәзер. Алар да каршылады Яңа елны. Чәшкеләргә теге тәмле компотны салып чәкәштереп эчеп куйдылар. Аннан тәрәзәдән харап манзара карадылар. Шарт та шорт килеп күктә төрле бизәкләр уйнады. Салют, диделәрме шунда. Исе китте. Алар авылында да төрле утлар белән яктыртып чыршы бизиләр, яшьләр шартлатып шундый ут аттыра, халык мәш килә. Тик болай күк йөзен ярып төрле утлар атылганны күргәне юк иде әле.

Әйе, алар заманында да бәйрәмнәр булды. Кунакка чакырышулар, ашка алулар бар иде. Аллага шөкер, карты исән чакта үзләре дә йөрде. Яшьрәк чакта атлар җигеп, куна бардылар. Әлегедәй виноград, гранат дигәннәре булмаса да, өстәлләре, заманына күрә сыйлы иде. Әле менә бу хатыннарның бәйрәм ыгы-зыгысын күзәткәндә шуларны искә алып, сөенеп утырды. Ярый әле вакытында алар да фурмысына китерә белгән. Кадерле, матур мизгелләр булган икән.

Тик гел бүле яшәлмәгәндер инде. Аны гомер буе тыеп торган бер калып булды. Картатасы иң мөһиме тамак туклыгын, өстә җылы кием булырга тиешлекне күзаллап, һәр нәрсәне икмәк хакы белән үлчи иде. Өстәлгә берәр төрле тәмле ят ризык килеп кунса – юк, битәрләмәде – үзе дә тәмләп ашар булса да, әйтеп куяр иде:

– Һы! Моның хакына ничә буханка ипи тияр иде… Чутлап карагыз!

Өс-башка берәр затлырак кием алсалар да, читтән генә карап янә үз бәясен әйтә:

– Сырган өч фуфайка алырга була бу хакка. Алты ел җылыда кыш чыгасың.

Фуфайка хакы – ун тәңкә. Кышын парктагы – ир-ат, Фермадагы савучы хатын-кыз өстеннән фуфайка төшми. Арзан, уңайлы. Башка төрле киеме дә авылга соңрак кына килеп җитте. Фуфайканың җылысы ике елга гына бара, искергәненең мамыгы тәпәрләнеп, җылысы киткән була. Кешелеккә дә фуфайка киделәр, анысын кара сатиннан тектереп алалар иде. Заманнар үзгәрде, матур пальтолар, туннар, ясалма мехтан курткалар чыкты. Тик аның аңында, картатасыннан күчкән үлчәү бәясе булып, һаман шул кара икмәк һәм сырган фуфайка хакы калды. Менә шушы эталон, саклык, исраф итмәү тойгысы булып, канына сеңгән икән. Тагын шуңа исе китә әбинең: алар заманындагы сырган фуфайкалар тагын модага керде. Әлеге җылы курткалар безнең фуфайкаларның якын туганы бит. Тик элеккеләре сатин яки киҗе-мамык тауардан чын мамык белән сырыла иде. Шуңа тәнгә дә уңайлы, җылы да булды.

Бар икән Ходайның рәхмәте. Әле бу соңгысында гына түгел, аннан алда чирләгән чакларында да дөнья белән алыш-бирешне өзеп, мәңгелек йортка күчеп китәргә риза иде. Беркемгә үпкәсез, барына риза-бәхил булып.

Тик бу юлы дәваханәдән чынлап терелеп чыкты. Әллә табиблары шулай яхшылап карады, әллә үзенең бик яшисе килде. Үпкәсез дигәннән… Килененә әзрәк үпкәсе калды шул. Китереп урнаштыргач, башкача килеп урамады. Теге ике хатын алдында уңайсызрак булды. Улы килеп хәлен белде алай.

Фото: centersoveta.ru