Сания Шәрипова. Аны гына яраттым. Хикәя.

Сания Шәрипова

Аны гына яраттым

Хикәя

Әллә ни теләгем булмаса да, мине мәктәпкә эшкә күчереп, бишенче сыйныфка җитәкче итеп куйдылар. Моңарчы мин интернатта тәрбияче булып эшли идем. Эшемне бик яратып башкардым. Ике катлы бу бинада балаларның йөз иллегә җиткән чаклары булды. Монда үземне командирларча иркен тотам, тәрбияләү ысуллары күбрәк солдат казармасын хәтерләтә. Яшерен-батырыны юк, тел белән әйткәнне аңламасалар, кулларны да эшкә җиккәлим. Нигәдер, беркайчан да, минем баламны кыерсытасыз икән, дип килгән әти-әни юк. Шулай кирәк, дип кабул итәләрме, балалары үзләренә дә кирәкмиме, интернаттагы хәлләр белән кызыксынмыйлар. Өсләре бөтен, тамаклары тук, караулылар – шул җиткән. Дежурство, хезмәт тәрбиясе, дәрес хәзерләү, бәйрәм-ялларны оештыру – барысы да план буенча алып барылды. Укучылар йокыдан торганчы, эш урыныма килеп җитәм, аларны йокларга яткыргач кына кайтып китәм.

Беренче сентябрь көнне сыйныфым белән танышып чыккач, мин сезнең барыгызны да яратам, дидем. Чынында, берсен дә юньләп белмим. Интернатта күбрәк игътибар – зурларга. Мондый бәләкәчләр аларның энекәшләре-сеңлекәшләре булып, минем күрсәтмәләр буенча аларны карау өлкәннәр өстендә. Шуңамы, мин боларны озак кына кабул итә алмадым. Беренчедән, әзләр: барлыгы егерме ике укучы, икенчедән, әләкчеләр, өченчедән, күп сөйли торган карчыклар кебек, бөтен авыл яңалыгы аларда, сөйләп бетмичә, туктатам димә, берсен-берсе бүлә-бүлә, хәбәр чәчәләр. Бер ай чамасы бишенчеләргә ияләшә алмый йөргәндә, завуч тиздән тикшерү киләчәген әйтеп, һәрберсенә аерым характеристика язып, шәхси папкаларына салып куярга кушты. Дәресләрдән соң, тиз генә сызгалап чыгыйм әле, дип, эшкә тотындым.

Раил дигән малай, ачуыма тиеп, такта сөртергә тотынды. Эндәшмәдем, буе кыска булганлыктан, шап-шоп ыргый да ыргый, бәләкәй генә куллары белән чүпрәген юньләп бора алмыйча, идәнне акбурлы су белән ап-ак итеп, байтак кына кыштырдап йөрде. Инде кайтып китәр, дип, иркен сулыш алып куйдым. Кая ул, суын алмаштырып тормыйча, гөлләргә сибә башлады. Түзмәдем:

– Бар кайт инде, Раил, – дидем.

– Юк, кайтмыйм әле, Илгизне көтәм. Аларга бүген алты дәрес. Аннан балыкка барабыз, – дип, мышкылдап торган танавын җиңенә сөртеп ялтыратып, тагын нервымны ашады.

Минем, мәктәптән кайткач өйдәгеләргә булышырга, дәрес хәзерләргә кирәклеген аңлатырга, болай да укуының рәте юклыгын телгә алып битәрләргә, аның белән сөйләшеп вакыт уздырырга теләгем дә, вакытым да юк иде.

– Мә, укучы кеше борынын җиңенә сөртеп йөрми инде, син – зур егет бит, – дип, кулъяулыгымны бирдем. Аңардан котылу өчен:

– Гөлләргә пычрак су сибәргә ярамый, корыйлар алар, ә аларның матур булып үсәсе килә. Бар, Илгизне коридорда көт, азаккы дәресенә кермичә кайтып китсә, иярә дә алмый калырсың, – дидем, куып чыгарырга тырышып. Ә Раил чиләкне күтәреп чыгып китте дә, чиста су алып кереп, гөлләргә сипте:

– Апа, күрдегезме, чиста су сипкәч, берсе чәчкә атмакчы була, – диде.

Иренеп кенә үрелеп карадым. Чыннан да, зәңгәр буявыннан бушаган савытка утыртылган кышлау кынасы чәчәккә йомарланган.

– Апа, берәр ботагын сындырып, өйгә алып кайтып утыртсам, алыныр микән? Бездә бер гөл дә юк.

Гөл сындырырга ярамаганын, аңардан күреп башкалар да шулай эшләсә, нәрсә булачагын күз алдыңа китерергә кирәклеген искәртеп тормадым:

– Икене ал, берсе генә алынмаска да мөмкин, – дидем.

“Апа, Сез үзегез алып бирегез инде, яме”, – дигәч, тешемне кысып аның теләген үтәдем. Хәерчегә якты йөз күрсәтсәң, ямаулык сорый, диләр. Раил дә караңгы чырай күрмәгәч, тәмам әрсезләнде. Гомер дәресләрен әзерләп йөрмәгән малай мин укыта торган дәреслекне тотып, каршыма ук килеп утырды.

– Апа, мин күнегүне монда язып кайтам, – ди.

“Апа-апа”, дип торганына җен ачуларым чыкты, сиздермәдем – телемне тешләдем. Ничек итсә итте. Минем эшем калып торса торды. Талпан кебек ябышты. Математикасын да эшләдек. Ярый, бәхеткә, кыңгырау шылтырады. Ишектән, ниһаять, Илгизнең җиткән чәчле кара башы күренде.

Мин, кемгә кирәктер инде, кем укый инде боларны, дип, исем өчен генә, бармы барга, характеристика язуымны дәвам иттем. Раилнең шәхси папкасына килеп терәлгәч, иң аска алып куйдым да өйгә кайтып, эшне бетергәч, соң гына язарга утырдым. Нигәдер, үзем дә сизмәстән, беренче сыйныфта аның турында язылганнарны укыдым. Бик актив, тырыш кына укучы икән. Икенчедә әнисе терелмәс үпкә чире белән чирләвен, Раилнең укуында сүлпәнлек сизелүен белдем.

Өченчедә әнисенең үлүе, әтисенең эчкечелеккә бирелүе, малайның тыңлаусыз булуы турында әйтелә. Ә дүртенчедә бөтенләй кулдан ычкынуы, үзен баш һәм түш итеп тотуы, аңа бөтенләй игътибар булмау, кайда тели шунда кунып йөрүе, мәктәпкә исем өчен генә килүе, тәмәке төпсәләре эзләгәнлеге тасвирлана һәм ут чыгарырга да бик мөмкин икәнлеге характерлана. Аны интернатка урнаштырырга кирәк, дигән рекомендация бирелә. Миңа ул чын мәгънәсендә жәл тоелып китте, кызганып куйдым. Икенче көнне эшкә йомырка пәрәмәче алып барып, җаен туры китереп, аны сыйладым. Буфеттан берәр әйбер алып ашарсың, дип биргән унбиш тиен акчаны алмады. Шулай да теләсәм-теләмәсәм дә аңа игътибарымны күбрәк бүлә башладым һәм еш кына, үзем дә сизмәстән, Раилне курчалар булып киттем.

Укытучылар көне килеп җитте. Миңа балалар бәйрәм белән котлап чәчәк гөлләмәләре, открыткалар бүләк иттеләр. Открыткалар арасында Хисмәтуллинныкы да бар. Тышына алмагач чәчәге һәм “Май, Мир, Труд” дип язылган плакат төшерелгән. Арт ягына башкалар “Галия Анваровна!” дип куйганнар да үзләренең теләкләрен теләгәннәр. Ә ул кара үзәкле ручка белән “Галия Варваровна, Сез иң шәп укытучы”, дип, калын итеп язып, әллә ничә кат калын итеп буяган.

Мин бәйрәмне фотога төшерергә дип, фотоаппаратымны алып барган идем. Дәресләрдән соң ул минем кырымда елышып йөргәндә, аны ипләп кенә бирдем дә:

– Хисмәтуллин, менә монда өч кадр калды. Өеңә алып кайт та үзең теләгәннәрне төшерерсең, пленка беткәч, мин сине, әтиеңнән сорап, үзебезгә кунарга чакырырмын. Әтиең җибәрсә, карточкалар ясарга өйрәтермен. Фотоларны төнлә караңгыда, кызыл ут яктысында эшлиләр, – дип тәкъдим иттем.

Раилнең йөзендә һәм күзләрендә гаҗәпләнү катыш шатлыкның ничек балкыганын әйтергә мин сүз таба алмыйм. Кинәт бер башка үсеп киткәндәй тоелды. Кыйммәтле фотоаппаратны башкаларга тотып торырга да бирмәгәнемне ул белә. Ишектән Илгизне күргәч, кулын болгап, аны чакырып алды. Болай да сипкел баскан бите чуп-чуар булды, оялып һәм кыенсынып:

– Апа, безне икебезне төшерегез әле, – диде.

Аннары, Илгиз икебезне төшерде. Өченче кадрга әтисен төшереп алып килгән иде. Мин бу ике дусны фотолар эшләргә өйрәттем. Бу һөнәрне ошаттылар, очсызлы гына фотоаппарат алдылар. Пленка, проявитель, фиксаж кебек нәрсәләр алгаласалар да, фото эшләр өчен кирәк булган башка приборлар алырга аларның акчалары юк иде. Шунлыктан карточка эшләргә безнең өйгә килеп йөрделәр. Шунда Раил белән Илгиз ипләп кенә хуҗалык тирәсендәге эшләрне эшләшергә, ашарга пешерергә өйрәнделәр. Үземнең балалар таралган иде инде. Раилне улымдай якын иттем. Дөресрәге, үземнекеләргә андый карау эләкмәде дә бугай. Мин, эштә булып, улларымның ничек үскәннәрен юньләп күрми дә калганмын.

Туган көнемне укучылар тагын үзләренчә бүләкләделәр. Раил миңа “Үпкә авыруы һәм аңардан саклану чаралары” дигән брошюра алып килгән. Бу юлы китапның эчке ягына “Галия Анваровна!!! Сез иң әйбәт укытучы!!!” дип язган, язуын кызыл ручка белән бизәгән. Арыш саламыннан каз оясы сыман үрелгән эшләпә алып килгән. Бүләкләрне ихлас күңелдән алдым. Мин эчемнән генә, мөгаен, китабы әнисенекедер, эшләпәне үрергә әтисеннән өйрәнгәндер, ул бит берәр шешәгә яз көне кешеләргә тал чыбыктан кош оялары ясап бирә, дип уйларга өлгермәдем, классташлары аңардан көлә һәм исем атый башладылар:

– Карагыз әле Хисмәйнең әйберләрен! Хисмәй каян таптың боларны?

Эшләпәне башыма киеп алдым, сумкадан көзгемне чыгарып, үземне карадым:

– Бу кадәр килешсә дә килешер икән, бизәкле яулыкларың бер якта торсын, – дип, шатланып, үземә-үзем сөйләндем.

Тугызынчыны тәмамлагач, Раил СПТУда укып, тракторист-шофер, токарь һөнәрләрен үзләштерде. Әтисенең башына кибетләрдә очсыз хакка сатыла торган спирт җитте. Раилне армиягә алдылар. Танкист булып хезмәт итте, килешү төзеп прапорщик булып калды, Югары танк училищесына укырга керде. Быел документ алып, лейтенант погоннары такты. Һәр ел саен укытучылар көнендә бәйрәм белән котлап открытка салыр һәм анда һәрчак “Сез – иң яхшы укытучы!!!” – дип язар булды. Соңгы вакытта телефонга күчтек. Бәйрәм саен котламый калмый. Әле үзе хезмәт иткән Мурманск шәһәренә туена чакырды. Юлга әзерләнәм: күчтәнәчләр тутырдым, затлы күлмәгемне киеп, ул бүләк иткән балдакны кидем. СПТУда укыган чагында ул миңа ун тиенлек көмеш акчадан тишеп ясап, пыяладан каш та куеп, йөзек ясап биргән иде.

“Мин, барыгызны да яратам” дигән бишенчеләрем, гафу итегез! Мин аны гына яраттым.

Фото: https://pixabay.com.